This article has been published in Usability Magazine #3, see usabilityweb.nl. It is available in Dutch only.
Bij het artikel horen een aantal toelichtingen waarvoor in de gedrukte versie geen ruimte meer was. Dit zijn:
Het statische world wide web
Rond 1990 werd het world wide web bedacht door Tim Berners-Lee. Het succes was enorm, mede door de eenvoud van de basis technieken die gebruikt werden. Daarbij was de belangrijkste doorbraak de opmaak van informatie in HTML, met als unieke eigenschap de links naar de rest van het web.
Gedurende de eerste tien jaar groeide het web exponentieel, waarbij iedereen die dat wilde, zijn informatie op zijn eigen wijze vorm gaf en op websites beschikbaar maakte. De bezoeker van een website kon deze bekijken, maar er niets aan toevoegen. Ook het vinden van informatie bleef een lastige opgave, zeker omdat zoekmachines nog niet goed ontwikkeld waren.
Verre belofte: het semantic web
Hiermee was dit niet het web zoals Berners-Lee dit oorspronkelijk voor ogen had. Hij was veel meer uit op een web waarbij informatie ruimer toegankelijk was. Ruimer dan in het geval van een website met een enkele beheerder bereikbaar was. In de eerste plaats doordat iedere webpagina te bewerken zou zijn door bezoekers (dit is later gedeeltelijk gerealiseerd, in de vorm van Wiki‘s). Maar ook doordat informatie eenvoudig en automatisch gecombineerd zou moeten kunnen worden. Dit laatste idee verwoordde Berners-Lee rond 1999 als The Semantic Web, kortweg semweb. Informatie wordt hierbij voorzien van betekenis die ook door machines, computers, te interpreteren is. Het basis principe komt er op neer dat er rijke meta-data wordt toegevoegd, dat wil zeggen, informatie over de (soort) informatie. Daarnaast werd er een hele reeks aan standaarden en technieken voorgesteld om deze meta-informatie te kunnen verwerken.
Het semweb leunt zwaar op nogal abstracte disciplines uit de academische wereld, kunstmatige intelligentie, verzamelingenleer en archiefwetenschappen.
Dit is lastige kost, heel anders dan de schijnbare eenvoud van opmaak in html. Het semweb werd dan ook aanvankelijk buiten de wereld van wetenschap en bibliotheken vrijwel genegeerd.
Naast de lastige academische materie waren er nog meer redenen waarom het semweb niet direct een succes werd. Het toevoegen van gegevens over web content, metadata, is veel werk en de eerste jaren zou daar nog niet veel profijt tegenover staan. Daarvoor is het immers nodig dat alle relevante informatie op het web verrijkt is, een enorme klus voor de content producenten.
Rond de eeuwwisseling was ook de tijd dat Google een nieuwe manier introduceerde om het web te indexeren. Door gebruik te maken van de structuur van het web zelf bleek het mogelijk om verrassend goede aannames te maken over de relevantie van gegevens. Dit maakte het handmatig verrijken van content minder urgent.
Toch waren de beloften van het semweb niet gering. Een standaard voorbeeld uit die dagen ging over het gebruik van intelligente agents die op zoek gaan voor hun opdrachtgevers en zelfstandig activiteiten uitvoeren of met adviezen komen. Zoals bij het maken van een afspraak: ik wil een afspraak maken met collega’s en stuur mijn agenda agent het net op, met de namen van mijn gesprekspartners. De agent weet wanneer ik beschikbaar ben en gaat op zoek naar de informatie van alle betrokkenen. Door alle beschikbaarheidsgegevens en voorkeuren te vergelijken, wordt er vanzelf een afspraak geboekt en in alle agenda’s bijgeschreven.
Het sociale web
Vanuit een heel andere hoek bleek er uiteindelijk toch meer behoefte aan een rijker web te komen. Vanaf 2000 groeide het verschijnsel van de weblog exponentieel. Dit leidde tot de opkomst van een sterke sociale component bij het publiceren op het web. Ik vertel op mijn weblog graag wie mijn vrienden en inspiratiebronnen zijn en deel belangrijke gebeurtenissen met anderen. Met de enorme groei van het aantal weblogs werd het ondoenlijk om alle blogs actief bij te houden. RSS feeds (op zich een veel oudere techniek) boden een gedeeltelijke oplossing, maar er moest meer gebeuren om informatie thematisch te kunnen verzamelen.
In 2004 signaleerde uitgever Tim O’Reilly dat er een wezenlijke sociale- en samenwerkings component aan het web werd toegevoegd en hij noemde dit Web 2.0. Een van de kenmerken was het toegankelijk maken van ruwe gegevens voor derden. Door deze gegevens te combineren met andere bronnen en verder te verwerken (te mixen) kunnen er geheel nieuwe, vaak verrassende toepassingen gemaakt worden. Een vroeg voorbeeld is housing maps, dat huizen die op Craigs List te koop staan, op Google Maps markeert.
Een verschijnsel dat een hoge vlucht nam was het taggen van informatie en links. Bekende voortrekkers zijn del.icio.us (bookmarks) en flickr (foto’s). Zo’n verzameling tags, met betrekking tot een zelfde onderwerp, wordt ook wel folksonomy genoemd. Ook voor weblogs werden tags populair. Op basis van deze tags kunnen blogs dan weer thematisch gegroepeerd worden. Een bekend voorbeeld is Technorati, dat op basis van door gebruikers aangebrachte tags weblogs en artikelen groepeert en samenvoegt.
Hiermee was er een grote vraag naar informatie met goede meta data ontstaan, ook buiten de blogosphere. De business case voor het semweb was als het ware rond. In dat zelfde jaar 2004 stelde Tantek ‚elik (van Technorati) microformats voor onder de veelzeggende naam Real World Semantics. De doelstellingen van het semweb worden verwezenlijkt met bestaande (x)html techniek, voor en door de gewone gebruiker – primair de weblogger.
Microformats
Microformats zijn snel populair geworden als eenvoudig, begrijpelijk alternatief voor ingewikkelde semweb technieken. Het uitgangspunt is bestaande web techniek, voornamelijk html en wat css. Hieronder wordt in meer detail ingegaan op de kenmerken.
Voor “gewone” mensen
De definitie van microformats, vrij vertaald:
“Microformats zijn in de eerste plaats ontwikkeld voor mensen en op de tweede plaats voor machines. Het zijn open data formats, gebaseerd op bestaande en veel gebruikte standaarden. In plaats van het wiel opnieuw te willen uitvinden, bouwen microformats verder op wat nu al werkt, door uit te gaan van eenvoudige oplossingen. En door huidige patronen in gedrag en gebruik als basis te nemen.”
En inderdaad, de basis van microformats is gewoon bestaande html. Daar binnen wordt bepaalde informatie vervolgens op een gestructureerde manier opgenomen. Let wel, het gaat hier niet om de uiterlijke weergave, de vormgeving of layout, maar om de interne structuur van de html. Zo bestaan er afspraken voor een groeiend aantal formaten. Een paar voorbeelden:
- hCard: adres- en contact gegevens
- hCalendar: agenda gegevens (gebeurtenissen en data)
- XFN: relaties (wie zijn mijn vrienden en bekenden)
- hReview: recensies
- XOXO: lijsten, opsommingen, definities
- hResume: curriculum Vitae (een samengesteld formaat).
Door “gewone” mensen
Het is opvallend dat de specificatie van microformats niet door een offici‘le commissie wordt bepaald, maar door een zelf georganiseerde groep van web ontwikkelaars, met een brede belangstelling voor sociale processen op het internet.
Al deze formaten komen tot stand op basis van uitgebreide observatie hoe de betreffende soort informatie in de praktijk het vaakst wordt gepubliceerd. Vervolgens wordt er kritisch gekeken naar wat er daadwerkelijk gebruikt wordt en waar de knelpunten zitten. Zo is bijvoorbeeld het hCard formaat gebaseerd op het al veel langer bestaande vCard formaat (bekend van o.a. Outlook en Mac Adresboek).
De uitgangspunten zijn steeds:
- Een specifiek probleem oplossen
- Zo simpel mogelijk beginnen
- Ga uit van menselijk gebruik, daarna de machine
- Maak gebruik van veel gebruikte standaarden
- Modulaire opzet, samen te voegen tot groter geheel
- Bevorder decentrale ontwikkeling, content en diensten
Toepassingen
Microformats zijn niet bedoeld als volwaardig alternatief voor het semweb. Maar een aantal kenmerken komen wel in die richting. Nu al is er een zoekmachine voor microformat content, waarmee je kan zoeken naar personen, gebeurtenissen of recensies.
Voor de browser Firefox zijn er een aantal plugins die microformats detecteren. Vervolgens kan je de microformat gegevens gebruiken om te zoeken op andere websites, of exporteren naar andere programma’s op je computer.
Uitwisselen van gestructureerde gegevens tussen webpagina’s en locale applicaties wordt ook mogelijk gemaakt met Live Clipboard, een voorstel van Microsoft dat een jaar geleden met veel enthousiasme ontvangen werd (Ray Ozzie: Wiring the Web).
Dit maakt nuttige toepassingen mogelijk, dicht bij huis.
Voorbeeld: adresgegevens, opgemaakt als vCard, kan je direct vinden op Google Maps voor een routebeschrijving.
Of: het jaarprogramma van de voetbalclub met uit- en thuis wedstrijden, opgemaakt met hCalendar. Met een enkele druk op de knop staat het hele programma foutloos in je eigen agenda.
Maar er zijn ook toepassingen waarbij informatie van verschillende bronnen met elkaar in verband gebracht kan worden. Zo kan je door het koppelen van XFN relatienetwerk gegevens uitvinden of, en hoe, je via je vrienden in contact met iemand kan komen.
Hier liggen grote mogelijkheden voor sites die gegevens verzamelen en indexeren. Van een recensie in hReview is het onderwerp eenduidig vastgelegd en meerdere recensies zijn makkelijk tot een gezamenlijk oordeel samen te voegen. Via je vriendenlijst kan je dan bijvoorbeeld recensies van mensen uit je eigen netwerk zwaarder laten wegen.
De mogelijkheden werden eigenlijk alleen maar beperkt door de beschikbaarheid van microformats in de praktijk. Op dit moment is er een ware explosie in aandacht voor microformats. Veel toepassingen zoals weblog software (WordPress, LiveJournal) worden voorzien van microformat opmaak, zonder dat de eindgebruiker er iets voor hoeft te doen. Onlangs heeft zakelijke netwerk site LinkedIn beknopte versies van de CV’s van hun 9 miljoen leden als hResume gepubliceerd. Het ziet er hiermee naar uit dat de doorbraak vanuit de aanbod zijde aan het komen is, de toepassingen volgen nu heel snel.
Toekomst
De kritische massa voor microformat content is bij de web pioniers inmiddels wel bereikt. Voor eindgebruikers is het aanbod nog wat mager. Het meest zichtbaar zijn vaak de enigszins knullige logo’s op websites, zoals we die ook kennen van RSS feeds en podcasts. Hier ligt nog veel werk voor usability experts en vormgevers om daar meer mee te doen. Dit wordt door Alex Faaborg, UI designer voor Firefox, onderkend in het artikel Structured Data Chaos.
Verder zal webbrowser Firefox in versie 3.0 sterke ondersteuning voor microformats gaan bieden. Dit betekent dat de webbrowser een functie kan krijgen als centrale informatie makelaar voor het web. Het online en offline beheer van je gegevens, koppeling en uitwisseling via het web: The Web Browser as Information Broker (Alex Faaberg). Dat hier grote usability uitdagingen liggen mag duidelijk zijn. De informele webloggers en de open source gemeenschap hebben het voortouw genomen. Als de gereedschappen voldoende bruikbaar worden voor het grote publiek, is het ideaal van het read/write web, ofwel het Web Operating System, veel dichter bij gekomen.
Vanuit het semantic web kamp lijkt er een voorzichtige toenadering naar de enthousiaste microformat communities te beginnen. Aan de ene kant zijn de microformats heel duidelijk gedefinieerd, waardoor ze eenvoudig te beschrijven zijn in semweb termen. Aan de andere kant begint het besef door te breken dat een dergelijke massabeweging het gebruik van meta data op het web eindelijk tot een succes zal kunnen maken (The Shortest Path to the Future Web, Danny Ayers voor IEEE Internet Computing, dec. 2006).
Door deze kruisbestuiving kan het ontstaan van het semweb uiteindelijk via een proces van evolutie lopen. Kleine stapjes tegelijk, waarbij technieken die niet gebruikt worden ook weer (tijdelijk) vergeten worden. Langzamer dan een van bovenaf opgelegde revolutie, maar diep verankerd in de belevingswereld van de gebruikers van het web zelf.
[ratings]
